Z jednej strony serwisy społecznościowe przyczyniają się do łatwiejszego nawiązywania relacji z innymi ludźmi, jednak niekoniecznie musi się to przekładać na lepsze umiejętności społeczne. Co więcej, spędzanie czasu w Internecie ogranicza czas spędzany realnie z innymi ludźmi, przez co zdolność do empatii może ulegać obniżeniu. Zredukowanie sygnałów niewerbalnych w reakcjach online może dodatkowo utrudniać empatię. Pewna anonimowość panująca w social mediach może także rozluźniać poglądy na to, co jest właściwym zachowaniem społecznym, a także powodować ignorowanie uczuć innych ludzi i zmniejszanie empatii[1].
Aby sprawdzić, w jaki sposób serwisy społecznościowe wpływają na poziom empatii, zostało przeprowadzone badanie współfinansowane z Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych w porozumieniu z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Ramy czasowe badania objęły okres między 15.01.2019 a 31.12.2020 roku. Jednym z paradygmatów stosowanych w badaniach nad empatią jest pomiar reakcji osób badanych na prezentowane im zdjęcia lub filmy, w których obserwują modeli w sytuacji odczuwanego bólu. Mimo iż percepcja bólu przebiega podobnie u wszystkich ludzi, z badań wynika, że poziom empatii może być modyfikowany przez przynależność do grupy czy też związek osoby badanej z modelem[2].
Cel badania:
Badacze pragnęli poddać ocenie badawczej następujące hipotezy:
- osoby uzależnione od Facebooka będą przejawiały mniejszy poziom empatii emocjonalnej i poznawczej niż osoby nieuzależnione,
- u osób uzależnionych od FB będzie występował większy poziom empatii wobec osób, które pozytywnie komentują ich posty i zdjęcia, niż wobec grupy, która jest im nieprzychylna,
- priming (aktywizowanie struktur poznawczych związanych z jakimś zagadnieniem) dotyczący Facebooka będzie powodował mniejszą empatię poznawczą podczas oglądania zdjęć. związanych z bólem u osób uzależnionych od Facebooka niż u osób nieuzależnionych.
Metody badania:
W badaniu wzięło udział 919 osób w wieku od 19-43 lat. Badane osoby wypełniły skalę uzależnienia od Facebooka. Do badań EEG wybrano uczestników z niskimi i wysokimi wynikami w tej skali. Dla sprawdzenia każdej z hipotez został przeprowadzony odrębny eksperyment. W eksperymencie nr 1 pokazywano badanym twarze osób, w tym przeżywających ból, a zadaniem uczestnika była ocena tego bólu na skali 1-9.
W eksperymencie nr 2 zastosowano manipulacje wewnątrzgrupową polegającą na informowaniu osoby badanej o grupie osób, która pozytywnie lub negatywnie komentuje ich posty. Następnie pokazywano badanym zdjęcia osób na podobnej zasadzie, jak w eksperymencie nr 1, z tym że oglądane twarze podzielone były na dwie grupy : osób komentujących pozytywnie i negatywnie posty osoby badanej.
W eksperymencie nr 3 ponownie pokazywano uczestnikom zdjęcia osób w sytuacji związanej z bólem lub jego brakiem, przeplatane zdjęciami kojarzącymi się z Facebookiem.
Wyniki badań:
W przypadku drugiego eksperymentu analiza danych behawioralnych wykazała, iż udzielane przez osoby badane oceny bólu były niższe w przypadku komentarzy negatywnych, niż pozytywnych. Zależność ta występowała jednak zwłaszcza w grupie osób nieuzależnionych od Facebooka. Mogło to być wywołane tym, że osoby uzależnione od Facebooka są zaznajomione z częstością pojawiania się komentarzy o pozytywnej, jak i negatywnej treści.
W przypadku trzeciego eksperymentu okazało się, że bodźce prezentowane w kontekście Facebooka oceniano nieco niżej w skali oceny bólu niż bodźce prezentowane w neutralnym kontekście. Wydaje się, iż kontekst Facebooka skutecznie odciągał uwagę osób od prezentowanych twarzy, dlatego różnice pomiędzy bólem a brakiem bólu widoczne były tylko wówczas, gdy twarz wpisana była w neutralne tło. Prawdopodobne jest również, że informacje dotyczące tak istotnego aspektu, jakim jest cierpienie drugiej osoby są skutecznie pomijane, kiedy towarzyszy im tło Facebooka.
Wnioski:
Autorzy raportu przywołali istniejące w literaturze określenie „paradoks media-empatia”. Polega on na tym, że narzędzie takie jak Facebook, stworzone m. in. do nawiązywania kontaktów z innymi, może paradoksalnie zmniejszać zdolności do tworzenia relacji. Media społecznościowe mogą ułatwić nawiązanie kontaktu z innymi osobami, ale niekoniecznie wiąże się to ze wzrostem umiejętności społecznych. Zaznaczono (i potwierdzono w ten sposób postawione hipotezy), że podczas kontaktu online, ograniczone są sygnały niewerbalne, co utrudnia odczuwanie empatii. Wykazano wpływ uzależnienia od Facebooka na dynamikę procesu empatii zgodnie z modelem, w którym uzależnienie od portali społecznościowych jest oparte na interakcji czynników osobowo-afektywno-wykonawczych.
Podobnie jak w badaniach dotyczących empatii oraz uzależnienia od Internetu, w których wykazano, że problematyczne korzystanie z Internetu jest negatywnie skorelowane z wymiarem empatii emocjonalnej i poznawczej, wyniki badań przeprowadzonych w niniejszym projekcie również uwzględniają deficyty empatii emocjonalnej i poznawczej u osób uzależnionych od Facebooka.
Rekomendacje:
Na bazie przeprowadzonych badań istnieją podstawy do przypuszczeń, iż korzystanie z mediów społecznościowych może być związane ze zmianą reakcji empatycznej wobec drugiej osoby. Dlatego istotnym wydaje się wprowadzenie programów terapeutycznych i profilaktycznych dotyczących osób uzależnionych od portali społecznościowych o elementy dotyczące kształtowania umiejętności społecznych, a w szczególności relacji interpersonalnych. Ważnym obszarem pracy terapeutycznej i profilaktycznej powinno być konfrontowanie obrazu kreowanego przez media społecznościowe w kontekście relacji społecznych z rzeczywistym obrazem tych relacji.
Źródło:
[1]Konrath, S. (in press, 2012) The empathy paradox: Increasing disconnection in the age of increasing connection. In Handbook of Research on Technoself: Identity in a Technological Society, Rocci Luppicini (Ed.), IGI Global.
[2]Hurter, S., Paloyelis, Y., Williams, A. C. D. C., & Fotopoulou, A. (2014). Partners’ empathy increases pain ratings: effects of perceived empathy and attachment style on pain report and display. The Journal of Pain, 15(9), 934-944.